جریان شناسی روشنفکری در ایران

معرفی کتاب جریان شناسی روشنفکری در ایران

کتاب جریان شناسی روشنفکری در ایران نوشته مصطفی اسکندری می‌باشد و انتشارات حکمت و عرفان آن را به چاپ رسانده است.

بیش از یک قرن است که تحت تأثیر تفکر غربی، تفکری به نام "روشنفکری" در کشور ما بروز و ظهور کرده و تبدیل به یک "جریان" شده است. این جریان تأثیرات زیادی در تحولات "سیاسی"، "اجتماعی" و "فرهنگی" کشور ایران داشته و دارد. سالیان سال است که مردم از کسان مختلفی به نام روشنفکر یاد می‌کنند. کسانی که برخی از آنان در زمره خائنان به دین، فرهنگ، اخلاق و سیاست ملک و ملت ایران جای می‌گیرند، و جایگاه برخی دیگر در دسته خادمان، متعهدان و مصلحان اجتماعی است. اطلاق اصطلاح روشنفکر بر دو دسته از انسان‌هایی که در نقطه مقابل یک‌دیگر قرار دارند، ریشه در ابهام این اصطلاح و روشن نبودن ماهیت این تفکر در جامعه ایران دارد.

اصطلاح روشنفکری و به تبع آن، تفکر روشنفکری در مولد اصلی خویش یعنی اروپا ابهام چندانی نداشت، و تقریباً مشخص بود که حاملان این تفکر چه مرام و مقصدی را دنبال می‌کنند. اما در کشور ایران این‌گونه نیست، بلکه هاله‌ای از ابهام این اصطلاح و این تفکر را فرا گرفته بود و هنوز هم فرا گرفته است، و لذا هر کسی خود را به استفاده از این اصطلاح و اطلاق آن بر هر خائن و یا خادمی مجاز می‌داند. پیامد این ابهام یکی ناشناخته ماندن ماهیت این تفکر، و دیگری روشن نبودن مرز میان روشنفکران با مصلحان عالِم و آگاه، و سوم عدم تحلیل و فهم درست از تحولات سیاسی و اجتماعی صد ساله تاریخ ایران است.

ناگفته نماند در کشور ایران کتاب‌های متعددی در این زمینه نوشته شده که برخی در تأیید این تفکر و این جریان، و برخی دیگر در نقد آن است، اما هنوز هم ابهاماتی در این زمینه وجود دارد. ابهاماتی از قبیل اینکه: روشنفکری یعنی چه؟ ماهیت روشنفکری چیست؟  خاستگاه روشنفکری کجاست؟ آیا تفکر روشنفکری با دینداری قابل جمع است؟ این جریان از چه زمانی وارد ایران شده و بنیانگذاران آن در ایران چه کسانی هستند؟ مبانی این تفکر چیست؟ روشنفکران از چه ویژگی‌های فکری برخوردارند؟ در حال حاضر روشنفکران به دنبال چه چیزی هستند و مهم‌ترین پروژه‌های فکری آنان چیست؟

نوشته حاضر تلاشی مختصر در زمینه پاسخ به سؤالات یاد شده است که مطالب آن در سه فصل تنظیم گردیده است. فصل اول به مفهوم، ماهیت، خاستگاه و تاریخچه روشنفکری پرداخته است. فصل دوم بنیادها و ویژگی‌های روشنفکری را مورد بحث قرار داده، و در فصل سوم به مهم‌ترین پروژه‌هایی که روشنفکران ایرانی در دست اقدام دارند پرداخته است.

گزیده کتاب جریان شناسی روشنفکری در ایران

روشنفکری مفهومی است که تا به حال تعریف دقیقی از آن ارائه نشده است. این ابهام بدین جهت است که روشنفکری مفهومی وارداتی و بیگانه در فرهنگ ماست. این مفهوم در صدر مشروطیت وارد فرهنگ ما شده و در ابتدا برای اشاره به آن از واژه منور الفکر استفاده می شد بعدها در اوائل دهه ۱۳۲۰ فرهنگستان ایران واژه فارسی «روشنفکر را به جای منور الفکر» که رنگ و بوی عربی داشت پیشنهاد کرد... .