هیولای اولی

معرفی کتاب هیولای اولی (از توهم تا واقعیت)

همواره پرسش‌هایی فلسفی درباره‌ی اشیا، طبیعت، هستی، زندگی، روح، مرگ و دنیای واپسین، ذهن بشر را به خود مشغول داشته است. تلاش فیلسوفان با رویکردهای مختلف در پاسخ به این‌گونه سؤالات و نیز کوشش دیگر دانشمندان علوم تجربی دراین‌باره، قابل‌توجه است. یکی از مسائل مهم در فلسفه، به ویژه فلسفه‌ی اسلامی، نظریه‌ی «ماده و صورت» است که ذیل عنوان «هیولای اولی» بررسی و نقد می‌شود و البته همگان درباره‌ی آن همداستان نیستند. بنابر این نظریه، هیولی یا ماده‌ی اصلی، جزئی از جسم است که حامل قوه و استعداد بوده و پذیرای صورت‌های مختلف است.

اصل این نظریه میراث فلسفه‌ی یونان و از آنِ ارسطو است که غالب حکیمان مشائی و متعالیه آن را پذیرفته و در نظام فلسفی‌شان مسائل زیادی را با آن تحلیل کرده‌اند، از جمله شناخت جسم و طبیعت، خاستگاه قوه و استعداد، حرکت، زمان، حدوث و قدم، شناخت نفس و رابطه‌ی آن با بدن، مرزبندی عوالم هستی، علم و ادراک، علیت و اقسام علل، و انحصار نوع مجردات در فرد واحد. اما در مقابل، برخی منکران همچون سهروردی با کنار نهادن ماده و ابطال آن، به فلسفه‌ای بسیار متفاوت از فلسفه‌ی مرسوم دست یافته‌اند.

کتاب هیولای اولی، اثر محمدمهدی کمالی؛ می‌کوشد تا این نظریه را بازکاوی کند. رویکرد نویسنده در کتابش تماما سلبی نیست، بلکه پس از تحلیل نظریه‌ی ماده و صورت و مخدوش دانستن آن، در رویکردی ایجابی به بازسازی آن می‌پردازد و با تکیه بر مبانی وجودی فلسفه‌ی صدرایی، به ویژه آموزه‌ی وجود سیال، تفسیری نو و خردپذیر از ماده و صورت ارائه می‌دهد. با اینکه درباره‌ی بود و نبود ماده‌ی اولی و ادله‌ی آن، پژوهش‌هایی انجام گرفته است، اما کمتر پژوهشی را می‌توان یافت که به نتایج و لوازم این تئوری و میزان گستره‌ی نفوذ آن در حل مسائل فلسفه‌ی اسلامی پرداخته باشد. نویسنده در این اثر، به این خلا پژوهشی توجه نموده و در رفع آن تلاش شایانی نموده است.

گزیده کتاب هیولای اولی (از توهم تا واقعیت)

گفتار اول: معانی لغوی ماده و هیولی
الف. ماده
«ماده» مشتق از «مدّ» و جمع آن، «مواد» و «مادّات» است، یعنی آنچه از آن چیزی ترکیب یا ساخته می‌شود.
در فرهنگ معین معنای ماده، «اصل هر چیز، مایه» ذکر شده است. در المنجد لغت ماده، مؤنث «ماد» است و لغت ماد، مترادف با «مداداً» و «مُمادّة» آمده است.
در فرهنگ معاصر، ماد، در معنای کشیدن و کش آوردن تعریف شده است. در همان جا معنای ماده، «اصل چیزی، قوام چیزی، عنصر، عامل، جزء، موضوع، مطلب، کالا»، ذکر شده است.

در المعجم الوسیط در مورد کلمه‌ی ماده آمده است: «المادة: هر چیز که کمک چیز دیگر باشد. جسم، مادة الشیء، اصل و جوهره‌ی یک چیز، عنصر اساسی یک چیز مادی باشد یا معنوی مثل (مادة) الخشب: ماده‌ی اصلی چوب. (مادة) البحث العلمی: عنصر اساسی بحث علمی».
در کتاب فرهنگ فلسفی نیز می‌خوانیم: «ماده در لغت به معنای هر چیزی است که مددرسان دیگری باشد. ماده‌ی شیء به معنای اصول و عناصر آن است که شیء از آن ترکیب شده است، چه عناصر حسی باشد چه معنوی، مانند ماده‌ی ساختمان و ماده‌ی بحث».. .