جهان بینی الهی و جهان بینی مادی

معرفی کتاب جهان بینی الهی و جهان بینی مادی 

کتاب جهان بینی الهی و جهان بینی مادی، اثر استاد شهید آیت اللّه مطهری می باشد و نشر صدرا آن را به چاپ رسانده است.این اثر در واقع خلاصه مفیدی است از مقایسه دو جهان بینی که نشان می دهد در کجاها راه این دو جهان بینی از هم جدا می شود و تناقضات و بن بست های جهان بینی مادی کدام است.

کتاب جهان بینی الهی و جهان بینی مادی، عنوان مقاله ای است از شهید مطهری که در حدود سال 1350 هجری شمسی به رشته تحریر درآمده است. در این مقاله وجوه افتراق «جهان بینی الهی» و «جهان بینی مادی» و طرح غلط مسئله از سوی مادی مسلکان برای نامعقول جلوه دادن منطق الهیون و نیز اصول و پایه های واقعی این دو جهان بینی تشریح شده است. جهان بینی، جهان شناسی است نه جهان احساسی و به مسئله معروف «شناخت» مربوط می شود؛ لهذا از مختصات انسان است و به نیروی اندیشه و تفکر و قدرت ارزیابی انسان از مجموع هستی بستگی دارد، برخلاف جهان احساسی که مشترک میان انسان و حیوان است. بسیاری از حیوانات از نظر «جهان احساسی» از انسان پیشرفته ترند یا از آن نظر که از برخی حواس برخوردارند که انسان فاقد آن هاست و یا از آن نظر که در حواس مشترک با انسان بسی حساس ترند. احساس یک چیز غیر از شناخت اوست. ممکن است چیزی را احساس کنیم و نشناسیم، همچنان که ممکن است چیزی را بشناسیم بدون آنکه آن چیز را احساس کرده باشیم، بلکه آثار و نشانه های آن را احساس کرده باشیم. تفاوت انسان با سایر جانداران در همین جهت است که آن ها جهان را فقط احساس می کنند اما انسان علاوه بر احساس، جهان را می شناسد و تفسیر می کند یا لااقل می تواند بشناسد و تفسیر نماید.

آیا جهان بینی ممکن است؟ آیا می توان هستی را در مجموع خود تفسیر و نظامات آن را کشف کرد؟ آیا به انسان ابزاری برای چنین امر مهم داده شده است؟ آن ابزار چیست؟ یا اساسا جهان بینی غیرممکن است و به انسان چنین ابزاری داده نشده و آنچه در این زمینه گفته و شنیده شده خواب و خیالی بیش نبوده و نیست (نظریه لاادریّون) آنچنان که در این رباعی منسوب به خیام آمده است: آنان که محیط فضل و آداب شدند در جمع علوم شمع اصحاب شدند ره زین شب تاریک نبردند به روز گفتند فسانه ای و در خواب شدند همه دین ها و آیین ها و همه مکتب ها و فلسفه های اجتماعی خواه ناخواه بر نوعی جهان بینی متکی بوده و هست. جهان بینیِ یک آیین و مسلک به منزله زیرساز و تکیه گاه فکری آن مکتب به شمار می رود. هدف هایی که یک مکتب عرضه می دارد و به سوی آن ها می خواند و راه و روش هایی که برای وصول به آن هدف ها تعیین می نماید و «باید»ها و «نباید»هایی که انشاء می کند و مسئولیت هایی که به وجود می آورد و ارزش هایی که معتبر می شناسد، همه و همه به منزله نتایج لازم و ضروری آن جهان بینی است که عرضه داشته و افکار و اندیشه ها را به آن مؤمن ساخته است.

گزیده کتاب جهان بینی الهی و جهان بینی مادی 

علم چگونه و در چه حدودی به ما نسبت به جهان، شناخت و بینش می دهد؟ آیا علم بدون استمداد از فلسفه و مستقل از فلسفه قادر است آنچه را قبلاً «جهان بینی» نامیدیم به ما ارزانی دارد؟  علم یعنی تحقیق درباره موضوعاتی خاص از قبیل اجسام بی جان، گیاه، حیوان، تن انسان، روان انسان، جامعه و غیره. علم مبتنی بر سه چیز است: بررسی جزئیات، فرضیه و آزمون.   یک عالم که در جستجوی قوانین حاکم بر یک پدیده است، اول به بررسی و مشاهده موارد جزئی می پردازد.

پس از مرحله بررسی و مطالعه و مشاهده موارد جزئی، فرضیه ای در ذهن او نقش میبندد و سپس آن را در عمل، مورد آزمایش قرار می دهد. اگر آزمایش آن را تأیید کرد، به صورت یک اصل، یک قانونِ به ثبوت رسیده مورد قبول واقع می شود و تا فرضیه ای کاملتر و جامعتر که با آزمون های بیشتری تأیید شود پیدا نشود، آن اصل علمی به قوّت اعتبار خود باقی است؛ به محض تأیید شدن فرضیه جامعتر، جای خود را به او می دهد. علم به این طریق به شناخت علت ها و سبب ها و شناخت معلول ها و اثرها میپردازد؛ با آزمایش عملی علت چیزی و یا معلول و اثر چیزی را کشف میکند و آنگاه به سراغ علت علت یا معلول معلول می رود.